تهران- ایرنا- عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی در تبیین نقش هوش مصنوعی در آموزش عالی گفت: این فناوری منجر به ایجاد و شکل‌گیری آموزش هوشمند شده و مفاهیم بنیادین این حوزه را دچار تحولی شگرف می‌کند.
به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، هوش مصنوعی به عنوان هوشی که در انواع ماشین‌ها و ابزارآلات الکترونیک وجود دارد، در مقابل هوش انسان‌ها امروزه در بسیاری حوزه‌ها مطرح است. هوش مصنوعی از دهه ۵۰ میلادی؛ زمانی که مطرح شد و جایگاه دانشگاهی یافت تا امروز فراز و فرودهای مختلفی را طی کرد، به فضاهای دانشگاهی راه یافت، عده‌ای با آن به دلایل مختلف موافقت و عده‌ای مخالفت کردند و برخی مانند هر فناوری جدید دیگری آن را شامل فرصت‌ها و تهدیدهای متنوع دانستند.
چت جی پی تی که (ChatGPT) که از آن زیاد می‌شنویم فقط یکی از کاربردهای آن و جدیدترین مدل زبانی مبتنی بر هوش مصنوعی ارائه شده توسط یک شرکت فناوری تحقیقاتی آمریکایی است که می‌تواند هر سوالی را جواب دهد و هنوز نیامده دستیار بسیاری متخصصان در حوزه‌های رایانه و برنامه‌نویسی شده و برخی هم مانند همیشه با آن مخالفت کرده‌اند زیرا تصور می‌کنند این فناوری هم باعث بیکاری انسان‌ها می‌شود و هم تمایز میان هوش مصنوعی و هوش انسانی را دشوار می‌سازد.
بسیاری کارشناسان در ایران نیز خواستار بررسی و تحقیقات بیشتر در این زمینه شده‌اند و معتقدند این حوزه یکی از لبه‌های دانش در آینده است که در فناوری نیز ظهور و بروز خواهد یافت و اگر امروز به فکر برنامه‌ریزی و تشکیل زیرساخت‌های آن نباشیم، فردا دیر است.
محمدمهدی زاهدی که خود وزیر علوم بوده (۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸)، استاد ریاضی دانشگاه تربیت مدرس و فارغ‌التحصیل دکترای ریاضی و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات است، در نشست علنی مجلس شورای اسلامی (۱۷ مرداد) در نطق میان‌دستور خود خواستار تشکیل وزارت هوش مصنوعی شد و بر تحولات سریع فناوری‌ها در دنیا از جمله فناوری دیجیتال و هوش مصنوعی و لزوم تغییر و تحول در نظام‌های آموزشی کشور، متناسب با رشد فناوری و تحولات دیجیتال تاکید کرد.
وی پیشتر نیز در مصاحبه‌ای گفته بود «ما از سال ۲۰۳۰ به بعد در دنیا شاهد تحولات عظیم پلتفرم‌ها هستیم و با دنیای عجیب دیجیتال مواجه خواهیم بود و بحث اقتصاد دیجیتال از سال ۲۰۳۰ به بعد به شدت رشد خواهد یافت. حتی در مسائل دفاعی، کشورها به دنبال توپ و تانک نخواهند بود و دنیا دنیای دیگری خواهد شد و جنگ سایبری جای توپ و تانک را خواهد گرفت و به طور کل دنیا دنیای دیجیتال خواهد شد».
اما امروزه تشکیل یک وزارتخانه برای پرداختن به موضوع هوش مصنوعی غیر از موضوعات مرتبط با قانون سوالات و چالش‌هایی را به ذهن می‌آورد؛ از جمله اینکه اضافه کردن چنین ساختاری نیاز و ضروری است و آیا وزارتخانه‌های مرتبط نمی‌توانند این مسئولیت را برعهده بگیرند؟ آیا مطالعاتی برای تشکیل این زیرساخت گسترده انجام شده یا باید بشود و اگر بله کدام مرکز؟ وظایف و ماموریت‌های جزئی این وزارتخانه چه باید باشد و آیا نمی‌توان آن را ذیل وزارتخانه‌ای همچون اطلاعات و فناوری ارتباطات یا علوم، تحقیقات و فناوری تشکیل داد. این سوالات را از زاهدی پرسیده‌ایم.
امارات وزارت هوش مصنوعی دارد
با توجه به اینکه هنوز مطالعه دقیقی در مورد کاربرد هوش مصنوعی در کشور انجام نشده و حتی میزان مواجهه ما با آن مشخص نیست، تشکیل وزارت هوش مصنوعی به عنوان تشکیلاتی عمده چقدر ضروری است؟ تشکیل نشدن آن چه معایبی خواهد داشت؟
ضرورت تشکیل نهادی که به طور متمرکز مسئولیت هوش مصنوعی را در کشور بر عهده داشته باشد، با عنایت به دستورات و تاکیدات مقام معظم رهبری و تعیین جایگاه جمهوری اسلامی ایران در هوش مصنوعی دنیا به عنوان یکی از ۱۰ کشور برتر در ۱۰ سال آینده بر کسی پوشیده نیست. به علاوه، تجارب کشورهای موفق و پیشرو نشان می‌دهد توجه ویژه به هوش مصنوعی در برنامه‌ریزی‌های راهبردی و برنامه‌های اقدام صورت گرفته است و به عنوان مثال کشور امارات متحده عربی در سال‌های اخیر اقدام به تاسیس وزارتخانه هوش مصنوعی کرده است. موضوع هوش مصنوعی و کاربردهای آن در ادامه تحقق دولت الکترونیک و دولت هوشمند است.
در همین راستا در کشور ما نیز طی دو سال گذشته تلاش‌هایی جهت تبیین جایگاه هوش مصنوعی توسط مراجع مختلف از جمله مرکز ملی فضای مجازی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و معاونت علمی ریاست جمهوری انجام شده است که اولا از انسجام و کامل بودن کافی برخوردار نیست، بلکه قابل همگرا کردن هم نیست؛ زیرا هر یک از زاویه نگاه خود به موضوع نگریسته و پرداخته‌اند و لذا تجربه دو سال اخیر کشو نشان می‌دهد که هوش مصنوعی نیاز به یک متولی مشخص دارد.
در خصوص جایگاه و سطح این متولی، چند حالت وجود دارد. اول ایجاد مرکزی زیرنظر ریاست جمهوری که با توجه به تجارب کشور، مراکز زیر مجموعه ریاست جمهوری از جمله مرکز ملی فضای مجازی، مرکز افتای ریاست جمهوری و نظایر آنها فقط به وظیفه سیاست‌گذاری و نظارت می‌پردازند و مسائل اجرایی به سایر وزارتخانه‌ها، دستگاه‌ها و نهادها سپرده می‌شود که در تضاد کامل با چابکی است. راهکار دوم، سپردن مسئولیت هوش مصنوعی به یک وزارتخانه از میان وزارتخانه‌های موجود است که منطقی‌ترین گزینه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است. اتخاذ چنین تصمیمی بر اساس تجارب پیشین در کشور، در خوشبینانه‌ترین حالت منتج به ایجاد سازمانی وابسته به آن وزارتخانه نظیر سازمان فناوری اطلاعات خواهد شد که جایگاه لازم را برای تعامل با سایر وزارتخانه‌ها و قوای سه گانه نخواهد داشت. مصداق این موضوع، تکالیف مرتبط با دولت الکترونیک است.
راهکار سوم، ایجاد یک وزارتخانه مستقل برای تولیت هوش مصنوعی در کشور است. این وزارتخانه با توجه به جایگاه سازمانی که خواهد داشت، مسئولیت هوش مصنوعی کشور را در تمام لایه‌های سیاست‌گذاری تا اجرا برعهده خواهد گرفت و سایر وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی ملزم به تعامل و همکاری با این وزارتخانه خواهند شد.
مطالعات ضروری برای چنین اقدامی در کدام نهاد و به چه شکل باید انجام شود و پیش‌زمینه کلی تشکیل چنین وزارتخانه‌ای چیست؟
به نظر می‌رسد بهترین انتخاب برای انجام چنین کاری، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی است که نتیجه مطالعات و تحقیقات آن در قالب طرح‌های پیشنهادی به مجلس ارائه می‌شود و ظرفیت تبدیل شدن به قانون را دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مرکز مذکور طی سال‌های گذشته مطالعات مختلفی را نیز در این حوزه انجام داده است و در حال حاضر آماگی کامل برای پرداختن به این موضوع را دارد.
آیا امکان تشکیل آن به عنوان یک معاونت در وزارتخانه هایی همچون علوم یا ارتباطات نیست؟ در صورت تشکیل وزارت هوش مصنوعی به شکل مستقل ارتباط این وزارتخانه ها با آن چطور باید باشد؟
علاوه بر مواردی که در پاسخ به سوال اول بیان شد، می‌توان گفت هر یک از وزارتخانه‌های دیگر متولی انجام تکالیفی خواهند بود که از سوی وزارت هوش مصنوعی به عنوان متولی که در صورت لزوم به تصویب هیات وزیران یا مجلس شورای اسلامی خواهد رسید، خواهند بود. برای نمونه ایجاد ظرفیت‌های متناسب در آموزش عالی کشور مرتبط با هوش مصنوعی؛ از جمله بازنگری در سرفصل دروس رشته‌های تحصیلی مختلف یا ایجاد رشته‌های تحصیلی میان‌رشته‌ای و چندرشته‌ای که سایر حوزه‌های علم را به هوش مصنوعی گره می‌زند از وظایف و تکالیفی خواهد بود که برای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و حتی وزارت آموزش و پرورش تبیین خواهند شد.
همچنین، کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع و کسب و کارهای مختلف، از وظایف و تکالیف سایر وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی خواهد بود که باید در برنامه‌های اقدام هوش مصنوعی در وزارت هوش مصنوعی کشور طراحی و تبیین شوند.
کشورهای مختلف به موضوع هوش مصنوعی پرداخته‌اند
تجربه کشورهای دیگر در این زمینه چطور است؟
کشورهای مختلف جهان در ادامه تلاش‌هایی که برای تحقق دولت الکترونیک، خدمات الکترونیک، دولت هوشمند، خدمات هوشمند و حکمرانی فناوری اطلاعات و داده داشته‌اند، هر یک به نوعی به موضوع هوش مصنوعی پرداخته‌اند.
نکته حائز اهمیت اینکه لزوما تجارب موفق سایر کشورهای پیشرفته، یک راهکار مناسب برای جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند باشد. دلیل اصلی آن تفاوت ماهوی ساختارهای حاکمیتی و نظام‌های قانون‌گذاری کشور با سایر کشورها است. در حالی که دغدغه‌ها و چالش‌های پیرامون توسعه هوش مصنوعی در تمام کشورهای جهان اعم از توسعه یافته، در حال توسعه و حتی توسعه نیافته مشابه است.
آینده هوش مصنوعی را در زمینه آموزش عالی و فناوری های مرتبط چطور می بینید؟
توسعه هوش مصنوعی در آموزش عالی منجر به ایجاد و شکل‌گیری آموزش عالی هوشمند خواهد شد که در آن دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی در تربیت نیروی انسانی متخصص برای زیست در یک جامعه هوشمند نقش آفرینی خواهند کرد. در چنین فضایی، مفاهیم بنیادین آموزش عالی از جمله رشته تحصیلی، برنامه درسی، شیوه آموزش، استاد و دانشجو دچار بازنگری‌های عمیقی خواهند شد و سیستم سنتی موجود تحولی شگرف می‌یابد. برای نمونه در سطح کارشناسی، خودآموزی تا حد زیادی جایگزین آموزش از طریق شرکت در کلاس‌های درس خواهد شد و در سطح تحصیلات تکمیلی عمده پژوهش‌ها به سمت پژوهش‌های میان‌رشته‌ای با کاربرد هوش مصنوعی سوق داده می‌شوند.